Ακόμη κι αν τα τελευταία χρόνια οι σχολικές εκδρομές τραβάνε πάνω τους (δικαιολογημένα ή όχι) μέρος της κριτικής που ασκείται ενάντια στο Δημόσιο Σχολείο, δεν παύουν να αποτελούν μια σημαντική πτυχή της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Μπορεί το γεγονός αυτό καμιά φορά να γίνεται δυσδιάκριτο καθώς εύκολα κρύβεται πίσω από τις «πολιτιστικές» επισκέψεις στα διάφορα σκυλάδικα ή αντίστοιχες καταστάσεις, όμως δεν είναι πάντα έτσι ή καλύτερα, μπορεί να είναι και αλλιώς.
Η όμορφη περιήγηση που οργάνωσαν οι καλοί συνάδελφοι Άννα και Σταύρος του Λυκείου Κατσικά, είναι ένα καλό παράδειγμα γι’αυτό.
Ο περίπατος των παιδιών μας της Β’ τάξης την περασμένη Πέμπτη ήταν κάτι παραπάνω από μια τουριστικού τύπου επίσκεψη στην παλιά πόλη των Γιαννίνων. Ήταν μια επαφή με την πραγματική καρδιά της πόλης, με ό,τι αξίζει σ’αυτήν, κι αυτό που έχει κάνει ακόμη και ξένους σαν εμένα να την αγαπήσουν σαν δικιά τους.
Στην Κουντουριώτη λοιπόν, στο Μώλο και στο Κάστρο, εκεί είναι που νιώσαμε την παρουσία ενός φαντάσματος που αποσύρθηκε οικειοθελώς μέχρι να το ανακαλύψουμε ξανά και να το δικαιώσουμε.
Μέσα στην ίδια την κοιλιά του κτήνους, της μεταμόρφωσης των Γιαννίνων σε μια τουριστική υπερπαραγωγή όπου ούτε λίγο ούτε πολύ τίποτε δεν αξίζει αν δεν μπορεί να μετατραπεί σε καφετέρια, η περιοχή αυτή προβάλλει μια εκπληκτική αντίσταση μέσα από τη δύναμη που της δίνουν οι ιστορικές της παρακαταθήκες: αυτές που αγγίξαμε στον εκπαιδευτικό μας περίπατο.
Η κλειδωμένη πόρτα της Συναγωγής ίσως φανερώνει μια καχυποψία, που κάποιοι πολύ μικροσκοπικοί συμπολίτες μας φροντίζουν να κρατήσουν ζωντανή με τις συνεχείς βεβηλώσεις του εβραϊκού νεκροταφείου. Όμως δεν ήταν πάντα έτσι. Εδώ άνθησε, σε πλήρη αρμονία με τον υπόλοιπο χριστιανικό και μουσουλμανικό πληθυσμό, μια μυθική κοινότητα των ρωμανιωτών εβραίων. Μια κοινότητα που μοιράστηκε τον πολιτισμό της με την πόλη, που έδωσε πολλά όχι μόνο με τα οικονομικά επιφανέστερα μέλη της αλλά και με κείνα που βγήκαν στο βουνό για να εκπληρώσουν την προφητεία ενός από τα πιο άξια παιδιά τους, του ποιητή-αυτών-που-πρόκειται-να-έρθουν, του Γιοσέφ Ελιγιά.
Στον ίδιο χώρο, τα δυο μεγάλα τζαμιά τεντώνουν τους μιναρέδες τους σαν κεραίες για να αφουγκραστούν την ανάσα του Αλή, τα ανεκπλήρωτα σχέδιά του για μια μεγάλη πολιτεία. Βέβαια, κάποιοι συντοπίτες μας -κάπως ίδιοι με κείνους που εκτονώνουν την κατωτερότητά τους στα εβραϊκά μνήματα- φρόντισαν με φτηνιάρικες παρεμβάσεις να ξεριζώσουν πολλά από τα σημάδια του ισλαμικού στοιχείου, σε μια προσπάθεια ίσως να σβήσουν από την ιστορία της πόλης μας την παρουσία μιας ακόμη μεγάλης κοινότητας.
Όλα αυτά πλέχτηκαν στον ιστορικό αργαλειό των Γιαννίνων μαζί με το νήμα των Κομνηνών στην επίσκεψή μας στο Βυζαντινό Μουσείο. Ένα νήμα που ξετυλίχτηκε μπροστά μας και έφτασε μέχρι τη δουλειά των μαστόρων-αγιογράφων του Καπεσσόβου. Τούτες οι κληρονομιές, αν και με την πρώτη ματιά πιο «ελληνικές», δεν γλύτωσαν ούτε αυτές από τη μανία των νεοελλήνων μας, που βλέπει στην περιοχή που κάποτε ορθωνόταν η μητρόπολη του Δεσποτάτου ακόμη ένα «ωραίο μέρος για να πιείς τον καφέ σου».
Ο μεγάλος Ηλίας Πετρόπουλος έκανε κάποτε μια πρόβλεψη σύμφωνα με την οποία μια πόλη σαν τα Γιάννινα είναι καταδικασμένη να πεθάνει όταν η λίμνη της γεμίσει... περιττώματα (δεν το είπε ακριβώς έτσι βέβαια!). Στην προχθεσινή μας εκδρομή είχαμε μια καλή ευκαιρία να αντιληφθούμε ότι η ψυχή μιας πόλης μπορεί να αντέξει ακόμη περισσότερο και ότι είναι τα μυαλά των κατοίκων της και όχι μόνο η λίμνη που πρέπει να μείνουν καθαρά. Η αντίσταση της παλιάς μας πόλης (ή μήπως της «μικρής μας πόλης», όπως θα έλεγε ο Δ. Χατζης) στον τουριστικό παροξυσμό που φαίνεται να γοητεύει πολλούς σύγχρονους Γιαννιώτες πηγάζει από το αδικαίωτο παράδειγμά της. Πηγάζει από την παράδοση μιας πραγματικά πολυπολιτισμικής κοινωνίας που προβάλλει τη ζωντανή εικόνα του παρελθόντος της στους χρόνους που έρχονται. Τα παλιά Γιάννινα, η πόλη της αρμονικής συνύπαρξης των τριών κοινοτήτων, στοιχειώνουν ακόμη το μίζερο παρόν μας του ρατσισμού, του αντισημιτισμού και της ισλαμοφοβίας. Η πόλη μας μπορεί φυσικά να γίνει το τουριστικό θεματικό πάρκο που κάποιοι ονειρεύονται. Μπορεί όμως, μαζί με όλους και όλες που από κάθε γωνιά του κόσμου επέλεξαν να στεριώσουν εδώ, να αποτελέσει ξανά μια πόλη «που να χωράει όλους τους κόσμους», μια πολυπολιτισμική φωτοβολίδα που θα φωτίσει τα ταλαιπωρημένα από τους εθνικισμούς Βαλκάνια. Διαλέγουμε και παίρνουμε...
Παπαθανάσης Λευτέρης
Χημικός, Καθηγητής Δ.Ε.
